Działania w 2005 roku

Koalicja na rzecz ratowania Doliny Ostrego w Lipowej

16 maja 2005 roku w ośrodku „Bajka Klubu Gaja” w Bielsku-Białej odbyła się konferencja prasowa na temat powstałej koalicji na rzecz ratowania wspaniałej doliny beskidzkiej w Lipowej.

Polski obszar sieci NATURA 2000 zagrożony przez Browar Żywiec      

W ostatnich miesiącach stanęliśmy w obliczu poważnego zagrożenia, które dotknie jedną z piękniejszych dolin Beskidu Śląskiego – najbardziej na zachód wysuniętej części polskich Karpat. Beskid Śląski został desygnowany jako obszar NATURA 2000 w ramach tzw. Shadow List. Jest on istotnym obszarem występowania wilka, zamieszkują go również rysie oraz inne rzadkie gatunki wymienione w Dyrektywie Siedliskowej Unii Europejskiej.
Gmina Lipowa, położona na obszarze Beskidu Śląskiego, przez ostatnie lata boryka się z poważnym problemem niedoboru wody pitnej. Zdesperowani mieszkańcy są otwarci na wszelkie propozycje, które umożliwią rozwiązania tego problemu. Potrzeby gminy wynoszą 14 l/s. Na obszarze gminy znajduje się co prawda duże ujęcie wody, o wydajności 70 l/s, jednak jest ono wykorzystywane przez Browar Żywiec – jednego z największych producentów piwa w Polsce. 62% akcji browaru należy do światowego potentata piwnego – Heinekena, poprzez zależną od niego spółkę Brau Union.
W swojej telewizyjnej reklamie Browar Żywiec chwali się krystaliczną czystością wody, którą do produkcji piwa czerpie z serca gór. Ujęcie wody znajduje się na potoku Leśnianka we wsi Ostre, około 50 m od miejsca gdzie potok wypływa z zalesionej części doliny. Browar Żywiec posiada zezwolenie wodno-prawne na eksploatowanie tego ujęcia od wielu lat i stanowi ono temat sporu z Gminą Lipowa. W ostatnich stosunkowo suchych latach ujęcie to nie pokrywa jednak w całości zapotrzebowania browaru. Zgodnie z nową ustawą “Prawo wodne” dostarczanie wody pitnej społeczności lokalnej ma priorytet przed innymi potrzebami, jeśli więc gmina wystąpiłaby o zezwolenie, miałaby duże szanse odzyskać ujęcie na Leśniance. Nasilający się spór z lokalną społecznością i problemy podczas suchych lat, skłoniły Browar Żywiec do poszukiwań alternatywnych rozwiązań, zapewniających niezależne źródło wody. Ostatecznie Browar uzgodnił z zarządem gminy Lipowa budowę zbiornika retencyjnego w sercu doliny Ostre na potoku Leśnianka. Zbiornik dostarczałby wodę zarówno dla browaru, jak i dla mieszkańców gminy. Heineken przyrzekł finansowe i techniczne wsparcie dla inwestycji w kwocie około 25 mln zł. Natomiast gmina Lipowa wystąpiła o zmianę przeznaczenia gruntów leśnych na potrzeby budowy zbiornika. 
Projekt inwestycji jest już gotowy i zakłada budowę zapory kamienno-ziemnej z ekranem betonowym o wysokości 21,5 m i długości 157 m przegradzającej potok Leśnianka w centralnej zalesionej części doliny. Utworzony zbiornik wody będzie miał długość ponad pół kilometra (560 m) i powierzchnię 7,7 ha. Budowa zniszczy kilka hektarów cennego lasu łęgowego, piękny przełom potoku Leśnianka, zablokuje możliwość przemieszczania się zwierząt utartymi dotąd szlakami, uniemożliwi migrację ryb w górę potoku, odstraszy turystów i spacerowiczów, a także spowoduje konieczność wybudowania dwóch nowych dróg stokowych  –  co z kolei przyczyni się do erozji położonych powyżej zbiornika zboczy. 
Jednoznacznie negatywną opinię na temat inwestycji wydała Wojewódzka Rada Ochrony Przyrody w Katowicach po wizji lokalnej i spotkaniu z inwestorami. Negatywną opinię wyraża także Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach, proponując kilka alternatywnych, mniej kontrowersyjnych lokalizacji dla budowy ujęcia. Browar Żywiec i Gmina Lipowa nie zaakceptowały tych opinii i rozpoczęły lobbing w sprawie budowy zbiornika. Przekonują oni, że zbiornik ma chronić okolicę przed powodzią i jest jedyną szansą na wodę pitną dla mieszkańców gminy, a brak zgody na jego budowę byłby marnotrawieniem ogromnych pieniędzy obiecanych przez Heinekena. Pod takim naporem argumentów, nikt nie zwraca uwagi na fakt, że inwestor nie przedstawił dokumentacji, określającej rzeczywisty wpływ zbiornika na ochronę przeciwpowodziową, oraz że istotnego zagrożenia powodzią w Lipowej jak dotąd nie było
Bez wątpienia lokalna społeczność potrzebuje wody pitnej, jednakże jej dostarczenie może być zrealizowane w bardziej zrównoważony i mniej szkodzący przyrodzie sposób, podobnie jak to czynią sąsiednie gminy. Obecnie istniejące ujęcie na potoku Leśnianka pokryłoby w całości zapotrzebowanie Gminy Lipowa. Faktycznym zagrożeniem dla doliny potoku Leśnianka, jej środowiska i krajobrazu, nie są zatem potrzeby gminy ale browaru, który w najbardziej szkodliwy dla przyrody sposób chce rozwiązać swoje problemy z wodą, wykorzystując jako parawan lokalną społeczność. W skład koalicji wchodzą:
Stowarzyszenie dla Natury WILK; ul. Górska 69, 43-376 Godziszka,

Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne "Klub Gaja"; P. O. BOX. 261, 43-301 Bielsko-Biała,

Stowarzyszenie Pracowania na rzecz Wszystkich Istot; ul. Jasna 17, 43-360 Bystra.

Informacja na temat przyrodniczych i turystycznych wartościach doliny potoku Leśnianka i lokalnej gospodarki leśnej

Dolina potoku Leśnianka położona jest w Beskidzie Śląskim, w zachodniej części polskich Karpat. Cały obszar Beskidu Śląskiego chroniony jest w postaci parku krajobrazowego, desygnowany został także w ramach tzw. Shadow List do sieci obszarów chronionych Natura 2000. Głównym powodem desygnowania tego obszaru do sieci Natura 2000 była ochrona ważnych siedlisk wilka* Canis lupus, brzanki Barbus meridionalis, a także podgatunku tojadu mocnego Aconitum firmum ssp. moravicum. 
Dno doliny porastają płaty łęgu jesionowego Carici remotae-Fraxinetum i olszyny górskiej Alnetum incanae, oba chronione przez Dyrektywę Habitatową Unii Europejskiej. Na brzegach potoku rośnie szereg rzadkich i chronionych roślin, m.in: tojad mocny Aconitum firmum, wawrzynek wilczełyko Daphne mesereum, pierwiosnka wyniosła Primula elatior, parzydło leśne Aruncus silvestris. Żyje tu również wiele chronionych zwierząt: orzesznica Muscardinus avellanarius, koszatka Dryomys nitedula, popielica Glis glis, rzęsorek mniejszy Neomys anomalus, smużka Sicista betulina, gacek brunatny Plecotus auritus, nocek wąsatek Myotis mystacinus, nocek Brandta Myotis brandtii, podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, gronostaj Mustela erminea, wydra Lutra lutra, dzięcioł pstry duży Dendrocopos major, dzięcioł zielonosiwy Picus canus, zimorodek Alcedo atthis, pluszcz Cinclus cinclus, traszka karpacka Tritirus montandoni, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, salamandra Salamandra salamandra, kumak górski Bombina variegata, etc. 
Dolina znajduje się w centrum terytorium żyjącej tu wilczej watahy, tropiono tu również rysia Lynx lynx. Ze względu na wysokie zagęszczenie kopytnych, jest to ważny obszar łowiecki dla dużych drapieżników. Zbocza i dno doliny są stałym obszarem zimowania dzikich kopytnych – jeleni, saren i dzików. Poprzez dno doliny biegnie ważny szlak komunikacyjny dla wszystkich żyjących tu dużych zwierząt. Stoki doliny zamieszkuje wiele rzadkich ptaków, m. in.: głuszec Tetrao urogallus, sóweczka Glaucidium passerinum, dzięcioł białogrzbiety Dendrocopus leucotos, dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus, dzięcioł czarny Dryocopus maritius, dzięcioł zielony Picus viridis i dudek Upupa epops. 
Ostatnie suche lata wpłynęły nie tylko na zasoby wody pitnej, ale również na kondycję beskidzkich lasów. Dominujące tu monokultury świerkowe wprowadzone przez rodzinę Habzburgów (założycieli browaru w Żywcu), które są niezmiernie wrażliwe na gradacje korników, zanieczyszczenia powietrza, szkody od dzikich kopytnych, silne wiatry i duże opady śniegu. Aby zachować lasy dla przyszłych pokoleń miejscowe nadleśnictwa rozpoczęły długoterminowy program przebudowy struktury gatunkowej lasów na bardziej zróżnicowaną i naturalną. Spowodowało to znaczącą intensyfikację cięć świerka i sadzenia nowych drzew. Co więcej, huraganowe wiatry ostatniej jesieni powaliły ogromną liczbę drzew, w sumie około 70 000 m3 drewna. Leżące świerki są narażone na inwazję korników i aby zapobiec ich zniszczeniu należy je jak najszybciej wywieźć z lasu. Główną trasą wywozu drewna jest droga biegnąca doliną Ostrego, gdzie planuje się obecnie budowę zbiornika. W opinii leśników budowa nowych dróg dookoła zbiornika nie rozwiążę problemu, a wręcz spowoduje gwałtowną erozję gleby. 

Przez dziesiątki lat dolina Ostrego była intensywnie wykorzystywana jako obszar rekreacyjny i turystyczny przez tysiące ludzi z całego regionu, zwłaszcza w czasie weekendów i wakacji. Wzdłuż malowniczej doliny potoku Leśnianka, w części proponowanej do zalania nadleśnictwo utworzyło ścieżkę edukacyjną z kilkoma miejscami odpoczynku. W lecie w potoku kąpią się dzieci, a jego brzegi służą wypoczynkowi całych rodzin. Natomiast zimą dolina przyciąga amatorów kuligów i nart biegowych. Przy wylocie doliny znajduje się mały hotel, restauracja, kawiarnia, oraz pensjonaty i gospodarstwa agrorurystyczne. Wynajem pokojów wczasowiczom jest istotnym źródło dochodów dla właścicieli kwater. 

Dolina potoku Leśnianka to niezwykłe miejsce, gdzie różnorodna działalność ludzi współgra z niezwykłym i bogatym środowiskiem. Budowa zapory i zbiornika w sercu doliny zakłóci tą koegzystencję na wiele lat, powodując jednocześnie dewastację rzadkich i chronionych siedlisk wielu cennych gatunków.

Poniżej prezentujemy felieton Michała Smolorza, jaki ukazał się w Gazecie Wyborczej oraz nasz list w tej sprawie do redakcji.  Niestety nie został on wydrukowany.

Pan wojewoda Lechosław Jarzębski pochylił się z troską nad niedolą prostego ludu i oświadczył, że za nic ma kłopoty wielmożów. Bo taki jest szlachetny i niezastąpiony.

A było tak: Mieszkańcy gminy Lipowa na ziemi żywieckiej cierpią na brak wody. Browar Żywiec też cierpi na brak wody, pewnie dlatego piwo tej marki popsuło się strasznie, co zauważył każdy piwosz w okolicy. Markowy producent leje dziś do beczek jakieś siki św. Weroniki i sprzedaje to na całym Śląsku, licząc, że spragnieni ludzie i tak kupią. Gmina Lipowa dostrzegła wspólnotę interesów, weszła w porozumienie z Browarem i razem chcą wybudować zbiornik retencyjny na potoku Leśnianka. A pan Jarzębski, jako dobry wujek, ba, ojciec regionu i troskliwy patriarcha, zamiast po prostu uruchomić biurokrację dla wydania stosownego zezwolenia, postanowił pojechać na miejsce i posłuchać głosu ludu. W komunikacie prasowym czytamy: Jedna z mieszkanek Lipowej krytycznie odniosła się do planów gminy i Browaru Żywiec. Jej zdaniem gmina zamiast być partnerem dla Browaru Żywiec, jest jego petentem. A co na to pan wojewoda? Czytamy dalej w komunikacie: Wojewoda podsumowując dyskusję podkreślił, że dla niego najważniejsi są mieszkańcy gminy. "Interes Browaru Żywiec jest dla mnie drugorzędny. I tym będę kierował się, opiniując wniosek skierowany do ministra środowiska".

Trudno o bardziej karygodny przykład taniego populizmu, który nie ma nic wspólnego z autentyczną troską o losy tego zakątka regionu. Nie wnikam, komu w Lipowej potrzebny jest zbiornik retencyjny, a komu będzie on zawadzał. Poza chęcią polepszenia żywieckiego piwa, nie mam żadnego interesu z browarem. Ale szlag mnie trafia, gdy słyszę taki polityczny bełkot, bełkot wyzuty z jakiegokolwiek racjonalnego myślenia o rzeczywistym interesie publicznym. Pan Lechosław Jarzębski deklaruje i jeszcze rozsyła to po gazetach, że "drugorzędne" są dlań problemy najważniejszego przedsiębiorcy w okolicy, przedsiębiorcy, który daje pracę setkom ludzi, skupuje surowiec od rolników i jeszcze dostarcza paszę dla hodowców. Przedsiębiorcy, który daje regionowi najbardziej rozpoznawalną markę w Polsce - bo przecież słowo "Żywiec" właśnie dzięki browarowi znane jest bodaj na wszystkich kontynentach. Przedsiębiorcy - i to jest najważniejsze - który działa w dobrym porozumieniu z miejscowym samorządem. Ale wojewoda musi odegrać rolę troskliwego ojczulka, który pogłaszcze jedno rozkapryszone dzieciątko, akurat to, które postanowiło potupać, pokrzyczeć i na złość babci odmrozić sobie uszy. Przecież to bolszewia w najczystszej postaci, cytat żywcem (nomen omen) wyjęty z zebrania partyjnego z lat 50.

Podczas powodzi w 1997 roku ówczesny premier Włodzimierz Cimoszewicz wypowiedział zupełnie rozsądną tezę, że od klęsk żywiołowych trzeba się przede wszystkim ubezpieczać, a nie oczekiwać odszkodowań od państwa. Podobno kosztowało to jego partię utratę władzy. Być może wojewoda śląski ma w pamięci tamto doświadczenie i dziś, zamiast wytłumaczyć jednej niezadowolonej babinie, czym jest interes ogółu, usiłuje zyskać jakieś iluzoryczne punkty tanimi zagrywkami pod publiczkę.

Szanowny Panie Wojewodo! Przecież Pańskiej formacji nic już nie uratuje przed klęską, za osiągnięcia Millerów i Szarawarskich i tak Pan wkrótce zapłaci posadą. Więc nic Panu nie pomoże przymilanie się niezadowolonym i powiewanie antykapitalistycznym sztandarem na gminnych zebraniach. Więc niech Pan przynajmniej na koniec zostawi po sobie wspomnienie zdrowego rozsądku. Już za późno, by kreować się na neo-Ziętka, który kryką poganiał tych, którzy ludowi nie służyli i od ręki załatwiał kłopoty niezadowolonych. Nie te czasy, nie ten ustrój. Nie wspomnę nawet, że działa Pan na szkodę piwoszów, a ci byli u Starego Jorga na pierwszym miejscu.
Michał Smolorz, Gazeta Wyborcza, 03.06.2005

Szanowny Panie Smolorz,

Zawsze z wielka uwagą czytałem Pańskie felietony, ceniąc w nich precyzję, poczucie humoru i dużą wiedzę. Dlatego z niezwykłym smutkiem przeczytałem artykuł „Mistrz populizmu” , w którym to „rozprawia „się Pan z Wojewoda Jarzębskim przypisując mu rolę neo-Ziętka. Pański tekst wygląda jak chęć przypodobania się wielkiej firmie” która daje pracę setkom ludzi, skupuje surowce od rolników i jeszcze dostarcza paszę dla hodowców”. No tak właśnie jest, wielkie firmy robią takie rzeczy i zarabiają na tym bardzo często wielkie pieniądze. Nie wspomina Pan jednak w artykule, iż ta sama firma, czyli Browar Żywiec chce wybudować zbiornik wody dla potrzeb browaru, który zniszczy unikalną , ostatnią tego typu dolinę beskidzką. Nie wspomina Pan, że przeciwko tej budowie wypowiedziały się Wojewódzka Rada Ochrony Przyrody, Lasy Państwowe czy organizacje społeczne.
Nie znalazłem w tekście ani słowa, iż potrzeby gminy na wodę pitną to 14l/s, a duże ujęcie wody na obszarze gminy eksploatowane przez Browar Żywiec ma wydajność 70l/s.
Nie wspomniał Pan ani słowem , że teren ten został zgłoszony do sieci obszarów chronionych Natura 2000 czyli najprawdopodobniej będzie chroniony prawem Unii Europejskiej.
Przypuszczam, iż ani Pana, ani Szanownych Czytelników dalsze szczegóły nie muszą interesować. Dosyłam je w załączeniu. Stwierdzić jednak muszę, iż postawa Wojewody w tym wypadku jest bliższa ochronie wspólnego dobra społecznego, a Pańska wskazuje, iż jest Pan wielbicielem piwa żywieckiego, po którym czasami szumi w głowie i trudno się skupić nad faktami.

Z szacunkiem

Jacek Bożek
Prezes Klubu Gaja

W Warszawie w gmachu Ministerstwa Środowiska w dniu  06.06.2005 odbyło się spotkanie z Mieczysławem Ostojskim w sprawie Strategii Gospodarki Wodnej przygotowanej przez Ministerstwo.
Spotkanie przybrało formę dyskusji, a nawet „burzy mózgów” pomiędzy przedstawicielami organizacji społecznych, a pracownikami Ministerstwa.
W imieniu Ministerstwa Środowiska wypowiedział się Dyrektor Departamentu Zasobów Wodnych Mieczysław Ostojski broniąc dokumentu przygotowanego przez Departament. Następnie swoje argumenty przedstawił WWF, Klub Gaja, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Salamandra, OTOP, LOP i wędkarze. Czekamy na dalsze spotkania, tym razem konsultacyjne.
Jacek Bożek, Prezes Klubu Gaja

Dobre praktyki

Przyjęcie przez Ministra Środowiska do stosowania “Zasad dobrych praktyk” przy wykonywaniu robót na rzekach górskich uważamy za jedno z najważniejszych osiągnięć współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi a politykami i hydrotechnikami.

Skrót wystąpienia Jacka Bożka w imieniu organizacji ekologicznych na konferencji na temat „Zasad dobrej praktyki w utrzymaniu rzek i potoków górskich”, która odbyła się w Ministerstwie Środowiska w Warszawie w dniu 09.05.2005 roku: